De religieuze ideologie dat er maar één god is, in tegenstelling tot polytheïsme en pantheïsme. Monotheïsme is ontwikkeld vanuit het judaïsme en is nog steeds een centraal onderdeel van het judaïsme, christendom en de islam. Moslims en joden vinden dat het geloof binnen het christendom in de Heilige Drie-eenheid het monotheïsme tegenspreekt.

Verwijst naar het systeem van zonnemonotheïsme in het oude Egypte, in het bijzonder tijdens de regering van farao Akhenaton (Amenophis IV) in de 14de eeuw v. Chr. Aten (of Aton), de Egyptische naam voor de zonneschijf, werd afgebeeld als een zonnecirkel met stralen die eindigden in handen. Aten was oorspronkelijk een aspect van de zonnegod Ra maar begon onder de beide voorgangers van Akhenaton ook zelfstandig vereerd te worden. Akhenaton meende dat Aten de enige god was die aanbidding verdiende en hij vervolgde andere goden zoals de vooraanstaande Amun. Akhenaton werd beschouwd als de enige bemiddelaar tussen Aten en de wereld. In deze tijd bloeide de belangstelling voor kunst en het resulterende schilder- en beeldhouwwerk is meer naturalistisch dan vroegere Egyptische kunst. Aanhangers van het atenisme aanbaden de echte zon als brenger van leven, schoonheid en liefde door middel van zijn licht en warmte. Het atenisme had een ontwrichtende uitwerking op de heersende klasse maar had weinig gevolgen voor de geloofsovertuiging van gewone mensen; kort na de dood van Akhenaton stortte de nieuwe religie ineen en werden de oude goden in ere hersteld.

Een 19de-eeuwse hindoeïstische hervormingsbeweging die teruggaat tot de hindoe-apologeet en -hervormer Rammohun Roy (1772-1833). Deze was onder de indruk van de prestaties van het westen maar meende dat in India de spiritualiteit groter was. De theïstische beweging, beïnvloed door de islam, het christendom en de moderne natuurwetenschappen, streefde naar een terugkeer tot het zuivere hindoeïstische geloof door afwijzing van beeldenverering, nadruk op monotheïsme en hervorming van hindoeïstische sociale gebruiken. Roy’s belangrijkste hervorming was de Britten ervan te overtuigen dat de sati, de praktijk van de weduweverbranding, geen deel uitmaakte van de oorspronkelijke dharma en verboden moest worden. De beweging bleef met veel verdeeldheid bestaan tot in de 20ste eeuw, maar verloor snel leden en invloed.

De religieuze ideologie dat er vele goden zijn, in tegenstelling tot monotheïsme. Polytheïsme is kenmerkend voor primitieve religies, evenals voor de religies van het oude Griekenland en Rome.