De algemene term voor typen christelijk geloof die zijn ontstaan tijdens de Reformatie. Hoewel de vroegste vormen van protestantisme werden beoefend door de volgelingen van Luther, Calvijn en Zwingli, wordt de term tegenwoordig gebruikt voor de meeste overtuigingen die niet rooms-katholiek of orthodox zijn. Protestanten willen dichter bij de geloofsstijl van de vroege kerk staan, die volgens hen in de katholieke praktijk overschaduwd is geraakt. De term is afkomstig van het woord 'protestari', wat niet alleen 'protesteren' betekent, maar ook 'belijden'. Enkele algemene kenmerken van het protestantisme zijn: rechtvaardiging door het geloof alleen, de berusting van alle gezag bij de Bijbel en de leer dat alle gelovigen zelf hun zonden aan God kunnen belijden, waarbij het aanhoren van de biecht niet alleen aan priesters is voorbehouden.

Wordt gebruikt voor constructies waarop religieuze offerandes worden gedaan. Omvat zowel kleine, tafelachtige bouwsels als grotere, vrijstaande constructies die zich buiten bevinden. Voor het oppervlak waaraan communie wordt gevierd in protestantse kerken wordt 'Avondmaalstafels' gebruikt.

Te gebruiken om te verwijzen naar de anglicaanse kerk (Church of England); gebruik 'episcopaal' om te verwijzen naar de episcopale kerk in Amerika. De term verwijst naar een christelijke geloofsrichting met zowel protestantse als katholieke elementen die ontstond na de breuk tussen de Engelse koning Hendrik VIII en de rooms-katholieke kerk (circa 1532-34). Het anglicanisme is de officiële Britse staatsgodsdienst, en de Britse soevereine vorst is nog altijd het officiële hoofd van de anglicaanse kerk. Aanvankelijk droeg de kerk nog een overwegend katholiek karakter, maar onder Edward IV en Elizabeth I werden er hervormingen doorgevoerd en werd een meer protestants georiënteerde geloofsleer geïntroduceerd, met een nieuwe versie van het Book of Common Prayer en de Negenendertig Artikelen. Hoewel de huidige anglicaanse kerk in het algemeen wordt gekenmerkt door een tolerante houding, zijn de spanningen tussen protestants en katholiek gezinde stromingen binnen de kerk nooit verdwenen en heerst er weerstand tegen nieuwe vrijzinnige en evangelische invloeden. Het anglicanisme berust op episcopaal gezag en op een structuur van parochies, welke van fundamenteel belang is voor de kerkelijke organisatie.

Verwijst naar de eerste dag van de vastenperiode, zes en een halve week voor Pasen. De naam komt voort uit het gebruik om de voorhoofden van kerkgangers en geestelijken te merken met as. Meestal betreft het de as van de verbrande palmtakken die zijn gebruikt op Palmzondag van het jaar ervoor. Het is behalve Goede Vrijdag de enige dag waarvoor de rooms-katholieke kerk vasten voorschrijft. Aswoensdag wordt ook gevierd door de anglicaanse, lutheraanse en protestantse kerk. Oosters-orthodoxe kerken vieren Aswoensdag niet, omdat de vastenperiode volgens hun kalender op een maandag begint.

Kerkelijk drinkgerei, gebruikt in protestantse kerken bij de viering van het avondmaal. Gebruik 'miskelken' voor soortgelijk drinkgerei dat gebruikt wordt in de katholieke kerk.

Verwijst naar een protestantse gezindte waarbij het geloof centraal staat dat het sacrament van de doop alleen moet worden toegediend aan volwassen leden na een persoonlijke belijdenis van geloof in Jezus Christus. De doop vindt bij deze gezindte doorgaans plaats door volledige onderdompeling. De nadruk ligt op Bijbelse geschriften en preken. Het baptisme is in hoofdzaak ontstaan in de vroege 17de eeuw in Engeland en Wales waar het zich snel verspreidde, hoewel er enige verbanden zijn met de anabaptisten van de 16de eeuw. In de late 19de eeuw nam het aantal baptistische kerken in de Verenigde Staten snel toe.

Verwijst naar boeken, perkamentrollen, schriftrollen of andere documentvormen die de heilige geschriften van het jodendom of het christendom bevatten. Bijbels kunnen daarnaast verluchtingen bevatten in de vorm van geschilderde scènes of decoraties. De Bijbel bestaat uit twee delen: de Hebreeuwse geschriften oftewel het Oude Testament, oorspronkelijk geschreven in het Hebreeuws (met enkele delen in het Aramees) inclusief de geschriften van het joodse volk, en het Nieuwe Testament, in het Grieks geschreven, waarin het verhaal van Jezus en de oorsprong van het christendom zijn opgetekend. De rooms-katholieke en oosters-orthodoxe versies van het Oude Testament zijn uitgebreider dan die van de protestantse bijbel, aangezien zij bepaalde boeken en delen van boeken accepteren die door de protestanten als apocrief worden beschouwd. De joodse Bijbel omvat alleen de boeken die de christenen kennen als het Oude Testament. De indeling van het joodse en christelijke canon toont grote verschillen. Van oudsher hebben de joden hun geschriften (het Oude Testament) in drie delen verdeeld: de Thora (de 'Wet') of Pentateuch; de Nevi'im (de 'Profeten'); en de Ketuvim (de 'Geschriften') of Hagiographa. De verhalen, de zedenleer en de theologische doctrines in de Bijbel leverden stof voor een immense hoeveelheid kunstwerken die zowel christelijke als joodse thema's verbeelden. Voor de christenen werd de canon van Bijbelboeken in de vroegchristelijke periode vastgelegd; ook nog lang daarna bleven er echter diverse apocriefe geschriften circuleren. Vanaf de late middeleeuwen genoten poëtische en dramatische interpretaties van Bijbelverhalen grote populariteit, wat aanleiding gaf tot een overvloed aan buitencanonieke literatuur die bijdroeg tot belangrijke thema's in de christelijke kunst.

Te gebruiken voor witte gesteven linnen of linnenachtige losse staande kragen of boorden, gedragen door bepaalde gewijde rooms-katholieke en protestantse geestelijken bij een pak of liturgische kleding.

Verwijst naar een protestantse gezindte waarbij elk lid van de kerk autonoom is. Hoewel congregationalisten geloven dat de christelijke kerk voornamelijk een verzamelde gemeenschap van gelovigen is, leveren zij een belangrijke oecumenische bijdrage met hun nadruk op het primaat van de lokale kerk. De stroming is voortgekomen uit de Separatisten van de 16de-eeuwse Engelse Reformatie. Vervolging dreef de congregationalisten naar Nederland en de Verenigde Staten (de Pilgrim Fathers in 1620). Kerkbijeenkomsten, missiewerk en godsdiensttolerantie en -vrijheid zijn de belangrijkste kenmerken.

Verwijst naar de periode van de beweging voor vernieuwing binnen de rooms-katholieke kerk na en tegen de protestantse Reformatie in de 16de en vroege 17de eeuw in Europa, vanaf het pontificaat van Paulus III (1534-1549) en het eerste Concilie van Trente (1545). De stijl van deze periode wordt bepaald door een intense, autoritaire religiositeit en gekenmerkt door een gevoel van somberheid en voortekenen.

In de protestantse kerk zijn dit de geestelijken die belast zijn met de geestelijke zorg van een parochie. In de Anglicaanse kerk zijn het de geestelijken die verantwoordelijk zijn voor de geestelijke zorg van de pastoriën, met alle rechten en tienden die daarbij horen.

Schalen, meestal rond, gebruikt in de protestantse eredienst bij de toediening van het doop.

Verwijst naar de vrijdag voor Pasen in de Goede Week. Op deze dag wordt de kruisiging van Jezus Christus herdacht. Het is in liturgische kerken een dag van boetedoening. Goede Vrijdag en de daaropvolgende Stille Zaterdag zijn de enige twee dagen van het jaar dat in de rooms-katholieke kerk de mis niet wordt gevierd. Tot de rite behoren de verering van het kruis en de communie met hosties die op Witte Donderdag zijn gezegend. Goede Vrijdag wordt in sommige protestantse kerken meer als feestdag dan als vastendag aangehouden en wordt daar beschouwd als een speciale viering van het Laatste Avondmaal. De kruisverering is in veel kerkgenootschappen de belangrijkste dienst op Goede Vrijdag. De dag staat in oostelijke orthodoxe kerken bekend als Grote Vrijdag. Sommige kerkgenootschappen komen samen om Goede Vrijdag te vieren als uitdrukking van de eenheid van het christendom.

De avondmaalsviering is in protestantse kerken een van de twee sacramenten (het andere sacrament is de doop). Tijdens het avondmaal worden het lijden en het sterven van Jezus Christus herdacht door het eten van brood en het drinken van wijn. Het avondmaal lijkt op de eucharistie in de rooms-katholieke kerk, maar er zijn belangrijke verschillen in - en van opvattingen over - het wezen van het ritueel.

Verwijst naar Franse protestanten uit de 16de en 17de eeuw. Nadat de Reformatie in 1517 in Duitsland was begonnen, breidde deze zich uit naar Frankrijk, waar de aanhang vooral groot was in economisch zwakke gebieden, bevolkt door mensen met grieven tegen de overheid. De hugenoten werden vaak streng vervolgd; de eerste martelaar van de hugenoten belandde in 1523 op de brandstapel. Meaux, de eerste gemeenschap van hugenoten op Frans grondgebied, werd gesticht in 1546 naar het model van Straatsburg. In 1559 riep de protestantse kerk de synode bijeen in Parijs en werd een geloofsbelijdenis opgesteld die sterk was beïnvloed door Johannes Calvijn. Na de lange en gewelddadige godsdiensttwisten verkregen de hugenoten uiteindelijk religieuze en politieke vrijheid in 1598 met het Edict van Nantes. De strubbelingen duurden echter voort en het Edict werd in 1685 herroepen. Als gevolg hiervan emigreerden honderdduizenden Franse protestanten. Hoewel sporadisch vervolging bleef plaatsvinden en hun aantallen sterk verminderden, zijn de hugenoten nooit volledig geëlimineerd. Bij het begin van de Franse Revolutie bekrachtigde de Assemblée Nationale in 1789 de vrijheid van godsdienst en verleende protestanten toegang tot alle overheidsfuncties. De gereformeerde kerk van Frankrijk organiseerde zich in 1938, waarbij een aantal gereformeerde groepen fuseerden die tijdens en na de 16de eeuw waren ontstaan in Frankrijk.

Verwijst naar een kloosterorde die in 1529 door Matteo da Bascio (1495-1552) is gesticht als hervormingsbeweging. De orde is een zelfstandige vertakking van de orde der franciscanen en hanteert een zeer strenge regel met de nadruk op soberheid en armoede. In zijn streven terug te keren naar de grotere eenvoud van de eerste franciscanen en hun letterlijke naleving van de regel van de Heilige Franciscus van Assisi, droeg Matteo de puntkap (capucine) van Franciscus en introduceerde hij aspecten van het solitaire leven van de kluizenaar. Ondanks tegenstand van gevestigde groepen franciscanen en bijna totale onderdrukking nadat hun vicaris-generaal in 1542 protestants was geworden, maakten de geloofsijver en prediking van de kapucijnen hen tot een belangrijke machtsfactor tijdens de Contrareformatie, want zij spraken gewone mensen en de plattelandsbevolking aan. In 1619 werden zij officieel een zelfstandige orde. Matteo en zijn volgelingen wijdden zich van de 16de tot de 18de eeuw aan de zorg voor slachtoffers van de pest; zij staan ook bekend om hun missionair en sociaal werk.

Verwijst naar de protestantse beweging die ontstond bij de reformatie van Martin Luther (1483-1546). De lutherse doctrine erkent drie sacramenten: baptisme, eucharistie en boetedoening. Centraal staan rechtvaardiging door middel van het geloof, en het priesterschap van alle gelovigen. Zoals bij de meeste andere protestantse stromingen wordt bij het lutheranisme meer belang gehecht aan de heilige geschriften dan aan kerkelijke autoriteiten. De doctrine is gebaseerd op de Augsburgse confessie, de apologie, de beide catechismussen van Luther en de 'formula concordiae'. De lutherse kerken bloeiden het eerst op in Scandinavië en Duitsland en breidden zich later uit naar andere delen van Europa. Het lutheranisme breidde zich na de jaren veertig van de 17de eeuw uit naar de Verenigde Staten door immigratie en in de 19de eeuw naar Afrika en Azië, door het werk van lutherse missionarissen. Het lutheranisme is een van de drie belangrijkste stromingen van het protestantisme (naast het anglicanisme en calvinisme) en tevens de oudste en grootste stroming.

Verwijst naar een protestantse gezindte die zijn oorsprong had in de 16de-eeuwse anabaptisten van Nederland en Zwitserland, in het bijzonder de zogenoemde Swiss Brethren. De naam is afgeleid van die van een van hun leiders, Menno Simons, een Nederlandse priester die het werk dat was gestart door de gematigde anabaptisten consolideerde en institutionaliseerde. De doctrine van de mennonieten bestaat onder andere uit het uitvoeren van de doop direct na de geloofsbelijdenis, en trouw aan de Confessie van Dordrecht (1632) en de leer van het Nieuwe Testament. Mennonieten, die pacifisten zijn, hebben als beleid dat ze geen overheidsfuncties vervullen. Hoewel zich overal ter wereld mennonieten bevinden, leven de meeste van hen in de Verenigde Staten en Canada.

Een protestantse denominatie die de nadruk legt op een hechte persoonlijke relatie met God, het belang van de Heilige Geest en een vast geloof in de historische doctrines van het christendom. Het bepleit een eenvoudige vorm van godsdienstoefening op basis van gelijkheid waarbij geestelijken en leken samenwerken, evenals werkzaamheden ten behoeve van armen en minder bedeelden. Het methodisme kwam voort uit de Anglicaanse Kerk en werd in 1739 opgericht door John Wesley. In 1795 werd het een zelfstandige denominatie. De beweging kwam tot bloei toen Wesley en andere evangelische leiders door Engeland en de Amerikaanse koloniën trokken. De belangrijkste doctrine van het methodisme is te vinden in de preken van Wesley, zijn aantekeningen over het Nieuwe Testament en zijn religieuze statuten.

Drinkbekers voor wijn tijdens de eucharistieviering, meestal op voet met stam en in de regel vervaardigd van edelmetaal, meestal gebruikt in combinatie met een pateen. Gebruik 'Avondmaalskelken' voor soortgelijke kerkelijke drinkkelken voor gebruik in de protestantse kerk.

Katholieke kerken in gebieden waar het geloof verbreid moet worden. Gebruik 'zendingskerken' voor dergelijke protestants-christelijke gebouwen.

Een protestantse denominatie met een evangelische overtuiging die de nadruk legt op de centrale rol van Christus en die geweldloosheid bepleit. De Moravische broeders vertrouwen sterk op missiewerk en drukten in 1501 het eerste protestantse gezangboek, omdat hymnen een belangrijke rol spelen bij de Moravische aanbidding. De groep ontstond in 1457, toen Boheemse broeders zich verenigden. De groep werd in 1722 uit Bohemen verdreven, waarna ze zich in Saksen herenigden als Moravische broeders. De beweging verspreidde zich over Europa, waar zij werd beïnvloed door het piëtisme. Later, in 1732, kwam de beweging in Noord-Amerika terecht, waar tegenwoordig de meeste leden wonen.

Verwijst naar de moderne protestantse Kerk van de Nazarener, in 1895 gesticht in Californië (Verenigde Staten).

De christelijke doctrine dat de maagd Maria vrij was van zonden bij haar geboorte. Dit geloof is in 1854 als rooms-katholiek dogma verspreid door paus Pius IX, maar het is door protestanten altijd afgewezen als niet-Bijbels. Na 1854 heeft ook de orthodoxe kerk deze doctrine afgewezen.

Een religieuze ideologie die in de 17de en 18de eeuw binnen het lutheranisme ontstond als hervormingsbeweging en als reactie op het starre protestantse dogmatisme. Het piëtisme legt de nadruk op goede daden, bestudering van de Bijbel en vroomheid. Het piëtisme beïnvloedde bewegingen en ideologieën zoals de evangelische leer, het methodisme en de Moravische broeders.

Een christelijke vernieuwingsbeweging die de nadruk legt op de afdaling van de Heilige Geest op de apostelen tijdens de eerste christelijke pinksterdag. De moderne pinksterbeweging ontstond in 1901 in de Verenigde Staten toen Charles Parham een verband legde tussen de doop en het spreken in tongen. Ook de terugkeer van profetie en gebedsgenezing is een onderdeel van de pinksterbeweging. Pinksterkerken kenmerken zich door de uiteenlopende vormen van participatie en informaliteit in de eredienst en door hun letterlijke uitleg van de Bijbel. De beweging spreekt armen en laagopgeleiden waarschijnlijk deels aan omdat er in het algemeen meer nadruk wordt gelegd op spirituele beleving dan op intellectuele reflectie. Zendingswerk heeft gewoonlijk een hoge prioriteit maar de vorming van een vertegenwoordigend lichaam van pinkstergemeenten stuit op veel weerstand, evenals de oecumenische beweging. Sinds de jaren 60 van de 20ste eeuw is de pinksterbeweging ook opgedoken binnen de rooms-katholieke, de protestantse en de Grieks-orthodoxe kerk.

Een van de belangrijkste protestantse groeperingen die voortkwamen uit de 16de-eeuwse Reformatie. In het algemeen hebben moderne presbyteriaanse kerken hun oorsprong in de calvinistische kerken op de Britse eilanden, waarvan de Europese tegenhangers bekend zijn geworden onder de meer algemene naam 'gereformeerden'. De term 'presbyteriaans' verwijst ook naar een collegiaal type kerkbestuur onder leiding van pastors en leken die ouderlingen of presbyters worden genoemd. Strikt genomen maken alle presbyteriaanse kerken deel uit van de gereformeerde of calvinistische traditie, maar zijn niet alle gereformeerde kerken presbyteriaans in hun bestuursvorm.

Verwijst naar de periode van de religieuze revolutie die plaatsvond in de christelijke kerk van Midden- en Noordwest-Europa in de 16de eeuw, die tot doel had de doctrines en gewoonten van de Rooms-katholieke kerk te hervormen en die de grondslag vormde voor het Protestantisme. De stijl kenmerkt zich door een verandering van het begevingsrecht van de kerk aan de leken. In de onderwerpkeuze vind een verschuiving plaats van heiligenlevens en andere katholieke thema’s naar onderwerpen die meer betrekking hebben op de gewone man, vooral landschappen, stillevens, portretten, joods bijbelse en bepaalde christelijk bijbelse thema’s.

Gebedshuizen die in tegenstelling tot kerken geen ecclesiastisch architecturaal ontwerp hebben. Het zijn tijdelijke gebedshuizen of vergaderplaatsen van Protestant Nonconformists.

Wordt gebruikt voor religieuze gebouwen die zijn gewijd aan het dienen van een godheid of godheden, vaak met een cultusafbeelding; wordt niet gebruikt voor christelijke en islamitische religieuze gebouwen, gebruik daar 'kerken' of 'moskeeën'. Kan ook worden gebruikt voor protestantse vereringsplaatsen in Frankrijk en en sommige Frans-sprekende gebieden.

In het bijzonder te gebruiken voor de vrijzinnig protestantse beweging die in Europa opkwam tijdens de Reformatie in de 16de eeuw, werd belichaamd door een kerk in Transsylvanië en een confessionele status verkreeg in Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en Canada tijdens de 19de eeuw. De beweging wordt gekenmerkt door de afwijzing van de orthodox christelijke leer van de Drie-eenheid en de goddelijke Christus, het vrije gebruik van de rede in religieuze zaken en het geloof dat God bestaat in één persoon. In 1961 fuseerde deze beweging in de Verenigde Staten en Canada met de universalistische beweging, waardoor het ‘unitaristisch universalisme’ ontstond. Ook in het algemeen te gebruiken voor de theologische leer van de eenheid van God en het mens-zijn van Jezus, zoals voor het eerst verwoord in het monarchisme van de 2de en 3de eeuw en in de leer van Arius in de 3de en 4de eeuw, en later in de leer van de radicale neoplatonisten uit de Reformatie zoals Michael Servetus, Faustus Socinus en Ferenc David.

In het bijzonder te gebruiken voor de vrijzinnig protestantse beweging in de Verenigde Staten en Canada, die in de 18de eeuw voor het eerst als georganiseerde beweging van zich deed spreken en een confessionele status verkreeg in de 19de eeuw. Haar belangrijkste beginsel is het geloof in de redding van alle zielen, waarmee ze de calvinistische leer van de uitverkiezing van enkelen en de verdoemenis van velen afwijzen. Andere beginselen zijn onder meer de vrijheid van individuele interpretatie, tolerantie tegenover diversiteit en de onvervreemdbare waarde en waardigheid van iedere mens.In 1961 fuseerde deze beweging met de unitaristische beweging, waardoor het ‘unitaristisch universalisme’ ontstond. Ook in het algemeen te gebruiken voor de leer van de universele redding die op verschillende momenten in de christelijke geschiedenis terugkomt, te beginnen met de geschriften van Origen in de 3de eeuw.